බුද්ධාගම පොදු සංස්කෘතියකි
පුරාණ ඉන්දියාවේ සිට ආසියාව පුරා බෞද්ධ සංස්කෘතිය හා දර්ශනයන් ව්‍යාප්ත වීමත් සමඟ, අග්නිදිග ආසියානු රටවල් සමඟ දැඩි බැඳීමක් ඇති වී තිබේ. බෙනෝයි කේ බෙල් කලාපයේ බෞද්ධ උරුමය සහ එහි සමකාලීන අදාළත්වය ගවේශණය කරයි
මිනිසාගේ පරිණාමීය ක්‍රියාවලියේ වැදගත් සන්ධිස්ථානයක් නම් භූගෝලීය හා දේශපාලන සීමා හරහා අදහස් හා සිතුවිලි පැතිරීමයි. ඉන්දියානු උපමහාද්වීපයේ සිට අග්නිදිග ආසියාවේ රටවල් දක්වා බුදුදහම ව්‍යාප්ත වීම මේ සඳහා ඇති හොඳම උදාහරණයකි. සංසාර, මායා සහ මිත්‍යා සංකල්ප සහ භෞතික ලෝකයේ මායාන්විත ස්වභාවය උපනිෂද්හි ක්‍රිස්තු පූර්ව 8 හෝ 9 වන සියවස් වලදී ස්ඵටිකීකරණය විය. ජීවිතයේ උසස් පරමාර්ථය වූයේ මිත්‍යාවේ වැස්ම ඉක්මවා සදාකාලික සත්‍යය දැකගැනීමට හැකිවීමයි. මෙය සාක්ෂාත් කරගැනීමට සමත් වූ අය හැඳින්වෙන්නේ ‘බුදුවරුන්’ හෝ ප්‍රබුද්ධයන් සහ ‘තීර්ථංකාරයන්’ හෝ මරණයට බිය වීම අවසන් කළ ජයග්‍රාහකයින් ලෙසය. ඊළඟ වසර 2000 තුළ, මෙම දර්ශනය මහාද්වීපයේ වර්තමාන ශ්‍රී ලංකාව, මියන්මාරය, තායිලන්තය, ලාඕසය, වියට්නාමය, ඉන්දුනීසියාව, නේපාලය, භූතානය, ඇෆ්ගනිස්ථානය, ටිබෙට්, කොරියාව සහ ජපානය යන රටවල් දක්වා ව්‍යාප්ත විය. මෙම දාර්ශනික දැක්ම ගමන් කළ උතුරේ දේශසීමා වූයේ සයිබීරියාවේ සහ මොන්ගෝලියාවේ බුරියාෂියාවයි. ආසියාව පුරා සිටින උගතුන් නාලන්දා සහ තක්ෂෂිලා වල පිහිටි පැරණි ඉන්දියානු විශ්වවිද්‍යාලවල අධ්‍යාපනය ලැබීමට පැමිණි විට, ඔවුන් බෞද්ධ ඉගැන්වීම්, පාඨ සහ ධාතූන් වහන්සේලා රැගෙන ගියහ. මේ අනුව, ආසියාව පුරා බුද්ධාගම සමෘද්ධිමත් වූ අතර අද පවා, මෙම කලාපයේ ප්‍රමුඛ ස්ථානයක් හිමිවේ.
මියන්මාරය
සියවස් ගණනාවක පුරා මියන්මාරය බෞද්ධ බලපෑම් හා කලාවෙහි කුරුසියක් විය. පළමු සහශ්‍රය අවසානයේ, මියන්මාරය ඉන්දියාවේ බිහාර් හි බුද්ධගයාවේ පිහිටි බෞද්ධ ඇදහිල්ලේ කේන්ද්‍රය සමඟ ගැඹුරු සබඳතාවක් පැවැත්වීය. ඇත්ත වශයෙන්ම, බුද්ධගයා හි පිහිටි මහාබෝධි විහාරස්ථානයේ වාස්තු විද්‍යාත්මක ස්වරූපය අනුගමනය කරන්නේ 11-12 වන සියවසේ මියන්මාරයේ පන්සල් නගරයක් වන බගන්හි විහාරස්ථානවලය. 12 සහ 13වන සියවස් වන විට, ඉන්දියාවේ තැනිතලා ප්‍රදේශයේ බෞද්ධ මධ්‍යස්ථාන බිඳවැටීමත් සමඟ, ඉන්දියාවේ විද්වතුන් සහ කලාකරුවන් මියන්මාරයේ අධ්‍යාත්මික අභයභූමිය තුළ රැකවරණය ලබාගත්හ. බගන් සංකීර්ණ සිතුවම් හා මූර්ති වලින් සරසා ඇති දහස් ගණන් බෞද්ධ විහාරස්ථාන සහිත කේන්ද්‍රස්ථානයක් බවට පත්විය. 12 වන සියවසේදී බගන්හි විහාරවල අභ්‍යන්තර බිත්තිවල සිතුවම් ගෞතම බුදුන්ගේ ජීවිතය හා ජාතක කථා වටා ගෙතුනි. මියන්මාරයේ අගනුවර වන, යැංගොන්හි, උදාර ශ්වේදගොන් චෛත්‍යය පිහිටා ඇත. එය මියන්මාරයේ ඇති ඉතාමත් පූජනීය බෞද්ධ විහාරස්ථානය වන අතර අතීත බුදුවරුන් හතරදෙනෙකුගේ ධාතු තැන්පත් කර ඇතැයි සැලකේ. බගන් දේවාලවල වාස්තු විද්‍යාත්මක ශෛලිය හෝ ඒවා තුළ ඇති සිතුවම් හෝ වේවා, මියන්මාරයේ බෞද්ධ උරුම ඉන්දියාවේ බෞද්ධ උරුමය ඉතා සමීපව පිළිබිඹු කරයි.
වියට්නාමය
2018 ඔක්තෝබර් මාසයේ දී, ඉන්දියාව සහ වියට්නාමය අතර එතරම් නොදැනසිටි සංස්කෘතික සම්බන්ධතා පිළිබඳ වැදගත් අංගයක් සොයාගන්නා ලදී. වැදගත් ඉන්දියානු බෞද්ධ ගුරුවරයෙකු වන බෝධිධර්මාගේ වියට්නාමය හරහා ගිය ගමන කලින් ඉතිහාසඥයින් දැන සිටියේ නැත. ජපානයේ සෙන් බුද්ධාගම ලෙස හැඳින්වෙන චීනයේ චාන් බුද්ධාගමේ (සංස්කෘත භාෂාවෙන් ධ්‍යාන) නිර්මාතෘ බෝධිවර්මා යැයි කියවේ. චීනයේ එහි බලපෑමට අමතරව, ජපන් ජාතිකයින්ගේ විනය හා ජාතක චරිතයේ සංස්කෘතිය ගොඩනැගීමේදී චාන්/සෙන් බුද්ධාගම ඉතා වැදගත් වූ බව විශ්වාස කෙරේ. බෝධිධර්මා ඉන්දියාවේ සිට චීනය දක්වා ගමන් කළ අතර 5-6 වන සියවසේදී එහි කාලය ගත කළේය. අග්නිදිග ආසියාවේ මුහුදු මාර්ග ඔස්සේ බෞද්ධ විද්වතුන්ගේ නිරන්තර සංචලනය පැවති අතර බෝධිධර්මා වියට්නාමයේ චම්පා රාජධානියේ ආසියාවේ ප්‍රධාන භූමියට ගොඩවන්නට ඉඩ තිබූ අතර, ඒ සඳහා සාක්ෂි දකුණු හා මධ්‍යම වියට්නාමයෙහි පිහිටි හින්දු හා බෞද්ධ සිද්ධස්ථානවලින් සැපයේ.
ඉන්දුනීසියාව
අතීතයේ සිටම, නැව් ඉන්දියාව, ඉන්දුනීසියාව සහ චීනය අතර භාණ්ඩ ප්‍රවාහනය කළේය. ඉන්දුනීසියාවේ පුරාවිද්‍යාත්මක අවශේෂ වසර 2000කටත් පෙර සිට, ඉන්දියාව සමඟ සමීප සබඳතා තහවුරු කර ඇත. පළමු සහශ්‍රකයේදී, චීන වන්දනාකරුවන් ඉන්දියාවේ ශුද්ධ වු බෞද්ධ සිද්ධස්ථාන වෙත මුහුදින් සහ ගොඩබිමෙන් ගමන් කළහ. ඔවුන් මුහුදු මාර්ගය භාවිත කරන විට, ඉන්දුනීසියාවේ කලබලකාරී වරායයන්හි වැඩි කාලයක් ගත කළ අතර, ඒ ගැන ඔවුන්ගේ ලියවිලි වල සඳහන් වේ. මුල් කාලයේ හින්දු ආගම ඉන්දුනීසියාවේ පැවති අතර 7වන සියවසේ සිට බුදුදහම වර්ධනය විය. අදටත්, ඉන්දියානු වීර කාව්‍යය වන රාමායනය ඉන්දුනීසියාවේ වැදගත්ම සංස්කෘතික සම්ප්‍රදායයි. 8වන සහ 9වන සියවස් වල, ඉන්දුනීසියාවේ ජාවා හි අතිවිශිෂ්ට බෞද්ධ ස්මාරක ඉදිකරන ලදී. ලොව විශිෂ්ටතම බෞද්ධ ස්මාරකයක් වන, මධ්‍යම ජාවා හි පිහිටි, බොරෝබුදූර් ස්ථූපය ඉදිකරන ලද්දේ මෙම යුගයේ ශයිලේන්ද්‍ර රජවරුන් විසිනි. බොරෝබුදූර් ස්ථූපය බෞද්ධ දර්ශනයේ සංකල්ප මනාව පැහැදිලි කරයි. අඩි දහස් ගණනක සංකීර්ණ සහන වැඩවලින් සමන්විත මෙම ස්ථූපය, මණ්ඩලයක් මෙන් සැලසුම් කර ඇති අතර, එමඟින් අවසාන සත්‍යය කරා නැගීම සඳහා ශ්‍රේණිගත මාවතක් සපයයි. ඉන්දියාවේ මහාරාෂ්ට්‍ර ප්‍රාන්තයේ කන්හේරිහි, බෞද්ධ ලෙන්වල දක්නට ලැබෙන පරිදි 5වන සියවසේ සිටම මණ්ඩලා බෞද්ධ කලාව තුළ දර්ශනය වීමට පටන් ගැණිනි. ඉන්දියාවේ සිට පැරණි බෞද්ධ දර්ශනයේ ඉතාමත් පැහැදිලි හා සුන්දර අඛණ්ඩ පැවැත්ම බොරෝබුදුර් ස්ථූපයෙන් පෙන්නුම් කෙරේ.
තායිලන්තය
13වන සියවසේ සිට 14වන ශතවර්ෂයේ මැද භාගය දක්වා, තායිලන්තයේ සුඛෝතායි හි පිහිටි ශ්‍රේෂ්ඨතම බෞද්ධ මධ්‍යස්ථානයක් විය. අද දක්වාම ප්‍රසිද්ධ ශෛලියකින් ඉතාමත් අලංකාර බෞද්ධ කලාවන් සමහරක් මෙහි නිර්මාණය කර ඇත. එම යුගයේ ආරාම සමහර විට ලී වලින් සාදා තිබූ නිසා, එම නිසා, ඒවා දක්නට නැත. කෙසේ වෙතත්, අඛණ්ඩව සිදු වී ඇත්තේ, අලංකාර හා ලස්සන බුද්ධ ප්‍රතිමා නිර්මාණය කිරීමේ කලාවයි. 14වන සියවසේ මැද භාගයේදී, තායිලන්තයේ යූ තොං රජු වර්තමාන බැංකොක් නගරයට කි.මී. 85ක් උතුරින් නව අගනුවරක් පිහිටුවීය. ඉන්දියාවේ රාම උතුමාගේ උපන් ස්ථානය වූ අයෝධ්‍යා නගරය අනුව, එය ආයුත්තය ලෙස නම් කරන ලදී. ආයුත්තයේ නටඹුන් මධ්‍යයේ මෙම කලාපයේ තේජාන්විත බෞද්ධ උරුමය පෙන්නුම් කරන ආකර්ෂණීය ආරාම ගණනාවක් ඉතිරි වී ඇත.
තායිලන්තයේ විහාරස්ථානවල හින්දු දෙවියා වන විෂ්ණු දෙවියන්ගේ වාහනය වන ගරුඬා නිරූපණය කර ඇත. ගරුඬා යනු තායිලන්තයේ රාජකීය සංකේතයකි. බාර්හුට් බෞද්ධ ස්තූප අත්වැටවල ගරුඬ ද්වජයක් (හෝ කාර්ය මණ්ඩලයේ රාජකීය ධජය) ඇති බව මෙහි සඳහන් කළ හැකිය. 11වන සහ 13වන සියවස් වල බටහිර ටිබෙටය සහ ඉන්දියාවේ ලාඩාක්, ලහෞල්-ස්පිටි සහ කින්නූර් වැනි බොහෝ බෞද්ධ ආරාමවල ද රන් පියාපත් සහිත ගරුඬා විශේෂාංග දක්නට ඇත. සැතපෙන බුදුන්ගේ සිද්ධස්ථාන සංකීර්ණය වන, වොට් ෆෝ යනු, 17වන සියවස දක්වා දිවෙන බැංකොක් හි පිහිටි ඉතාමත් ජනප්‍රිය පූජනීය ස්ථානයකි. වොට් ෆෝ හි මැද කොටස අඩි 165ක් පමණ දිග බුදු පිළිමයක් සැතපෙන ඉරියව්වෙන් සිටියි. මෙම නිරූපණය මහාරාෂ්ට්‍ර ප්‍රාන්තයේ අජන්තා ගුහාවල දක්නට ලැබෙන පරිදි බුදුරජාණන් වහන්සෙගේ පරිනිර්වාණ කලා කෘතියට බොහෝ සමාන ය. ස්වාමීන්වහන්සේ නිරුපණය කිරීමේ මෙම සම්ප්‍රදාය ඉන්දියාවේදී ආරම්භ වූ අතර ආසියාව පුරාම අද දක්වාම පවතී. බැංකොක් දේවස්ථානවලින් වඩාත් ප්‍රසිද්ධ වන්නේ එමරල්ඩ් බුදුන්වහන්සේ හෝ වට් ෆ්‍රා කව් සඳහා වූ දේවස්ථානයයි. 1782 සහ 1784 අතර කාලයේදී මෙම දේවමාළිගය ඉදිකරන ලද්දේ පළමුවන රාම රජුගේ කාලයේදීය. විහාරයේ අභ්‍යන්තරය රාමායනයේ දර්ශන දැක්වෙන බිතුසිතුවම් වලින් ආවරණය වී ඇත. ඇත්ත වශයෙන්ම, තායිලන්තයේ බොහෝ බෞද්ධ සිද්ධස්ථාන මහා කාව්‍යයේ දර්ශනවලින් බහුල ලෙස චිත්‍රණය කර ඇත. වර්තමානය වන විටත්, රාමායනය, නොහොත් රාමකියන් යනුවෙන් දේශියව හැඳින්වෙන්නේ, මෙම ජනප්‍රිය සංස්කෘතික සම්ප්‍රදායයි.
කාම්බෝජය
කාම්බෝජය යනු පූජනීය කලා හා ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය පිළිබඳ පොහොසත් ඉතිහාසයක් ඇති තවත් රටකි. කාම්බෝජයේ රාජකීය පවුල මූලික වශයෙන් හින්දු දෙවිවරුන්ට වන්දනා කරන අතරම, සැලකිය යුතු බෞද්ධ චිත්‍ර ප්‍රමාණයක් ද නිර්මාණය විය. 6වන සියවසේ සිට 8වන සියවස දක්වා වූ, කාම්බෝජයේ හින්දූ සහ බෞද්ධ මූර්ති, ඒවායේ අව්‍යාජ අලංකාරයෙන් හා විශිෂ්ටත්වයෙන් අසමසමයි. 12 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, කාම්බෝජයේ දෙවන සූර්යවර්මන් රජු විශාලතම හින්දු කෝවිල් සංකීර්ණයක් වන, ඇන්කෝර් වට් ඉදි කළේය. එය ශිව, බ්‍රහ්ම සහ විෂ්ණු දෙවිවරුන් සඳහා කැප කරන ලද අතර පසුව එය බෞද්ධයන් විසින් භාවිත කරන ලදී. 13 වන සියවසේදී, හත්වන ජයවර්මන් රජු, කාම්බෝජයේ විශාලතම බෞද්ධ සංකීර්ණයක් ඇන්කෝර් වොට් සිට කි.මී. 150ක් ඈතින් ඔහුගේ අගනුවර වූ අන්කෝර් තොම් හි ඉදි කළේය. ඇන්ගෝර් වොට් සහ ඇන්කෝර් තොම් ඇතුළත් ඇන්කෝර් පුරාවිද්‍යා උද්‍යානය ලෙස අද හැඳින්වෙන අන්කෝර් තොම්හි “මුහුණු කුළුණු” විශ්වීය වශයෙන් පිළිගත් සංකේතය බවට පත්ව ඇත. බෝධිසත්ව ලෝකේෂ්වර විශ්වීය කරුණාව සංකේතවත් කරමින් සිනාසෙන මුහුණු වල කැටයම් හතර දිශාව දෙස බලයි. ඇන්කෝර් තෝම් නගර මධ්‍යයේ පිහිටි, බයොන්, යනු රජුගේම පූජනීය දේවාල කන්දය. එය බුදු දහමේ ඇති ලොව තිබෙන විශ්මය ජනක ස්මාරකයකි.
ලාඕසය
අග්නිදිග ආසියාවේ අර්ධද්වීපය මධ්‍යයේ ලාඕසය පිහිටි ඇත. මෙහි වෙසෙන ජනයා දැඩි අධ්‍යාත්මික ස්වභාවයක් ගන්නා අතර ථෙරවාදී බුදු දහම ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ පදනම වේ. භික්ෂූන් වහන්සේලා හෝ ජීවිතයේ භෞතික සැප සම්පත් අතහැර දැමූ අය, ඉන්දියාවේ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ කාලයේ සිට පැවති පෞරාණික සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, දැඩි ලෙස ගෞරවයට පාත්‍ර වී නිතිපතා දානය ලබති. ලාඕසයේ බෞද්ධ සිද්ධස්ථාන 5000කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් ඇත. ලාඕසයේ බොහෝ මිනිසුන් ජීවත් වන්නේ, බෞද්ධ සදාචාරය සහ ලෝකය පිළිබඳ දයානුකම්පිත දැක්මක් ඇති කර ගැනීම සඳහා, ඔවුන්ගේ ජීවිතයේ යම් කොටසක්, ආරාමවල ගත කිරීමයි. මෙය පැරණි ඉන්දියාවේ බ්‍රහ්මචාරිය ආශ්‍රමය (ජීවිතයේ තාපස කාලය) ද සිහිපත් කරයි. රන්වන් ද ලුවාං ස්තූපය ලාඕසයේ ජාතික සංකේතයකි. 1566 දී මුලින් ඉදිකරන ලද, මෙම ස්ථූපය අඩි 148ක් උස වන අතර ගෞතම බුදුන්ගේ ශුද්ධ ධාතූන් වහන්සේ නමක් ඇතැයි විශ්වාස කෙරේ. බුදුරජාණන් වහන්සේ සිය ජීවිතයේ වැඩි කාලයක් ඉන්දියාවේ දර්ශනවාදීන්ට ඉගැන්වීමත් සමඟ එම රට හැඳින්වෙන්නේ බුදු දහමේ තොටිල්ල ලෙසය. 11වන සහ 12වන සියවස්වලින් පසු ඉන්දියාවේ බුදු දහම පිරිහී ගිය ද, එය අසල්වැසි රටවල සමෘද්ධිමත් වූ අතර ගැඹුරු සංස්කෘතික හා ශිෂ්ටාචාරී බැඳීම් ඇති කර තිබේ.
බුද්ධාගම යළිත් වරක් නැවත පැමිණෙමින් පවතින අතර එහි ජනප්‍රියතාවය එහි දර්ශනයේ සාමකාමී ස්වභාවය හා අග්නිදිග ආසියාව පුරා ව්‍යාප්ත වී ඇති අතර, ලෝක බෞද්ධ ජනගහණයෙන් සියයට 98ක් පමණ ආසියා පැසිෆික් කලාපය තුළ සංකේන්ද්‍රණය වී ඇත. බුද්ධාගමේ හවුල් උරුමය ඉන්දියාව අග්නිදිග ආසියාවෙන් ඔබ්බට ජපානය, කොරියාව සහ චීනය වැනි රටවල් සමඟ සම්බන්ධ කරයි.අග්‍රාමාත්‍ය නරේන්ද්‍ර මෝඩි මැතිතුමාගේ පාලනය යටතේ, ඉන්දියාවේ නැගෙනහිර දෙස බලන්න සහ නැගෙනහිරට ක්‍රියා කරන්න යන ප්‍රතිපත්තියේ කොටසක් ලෙස ආසියාන් රටවල් සමඟ ගැඹුරු බැඳීමක් ඇති කර ගැනීම සඳහා බුදුදහම කැපී පෙනෙන කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇත. 2018 බුද්ධ ජයන්ති සැමරුම් උළෙලේදී අග්‍රාමාත්‍ය මෝඩි මැතිතුමා සිය ප්‍රධාන දේශනයේ දී, ආසියාවේ අනෙකුත් (ප්‍රධාන වශයෙන් බෞද්ධ) රටවල් සමඟ ඉන්දියාවේ සබඳතාවලට බෞද්ධ සම්බන්ධතාවල වැදගත්කම අවධාරණය කර තිබේ. ආසියානු ප්‍රජාව අතර වැඩි අන්තර් ක්‍රියාකාරීත්වයක් ගොඩනැගීම සඳහා උත්ප්‍රේරකයක් වීමත් සමඟම, බුද්ධාගමට අතිමහත් සංචාරක හැකියාවක් ද ඇත. ඉන්දියාවේ බෞද්ධ උරුම සහ අනෙකුත් බෞද්ධ ජාතීන් සමඟ සබඳතා යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා පියවර කිහිපයක් ගෙන ඇත. මේ වසරේ පෙබරවාරි මාසයේදී, 8 වන ආසියාන්-ඉන්දියා සංචාරක ඇමතිවරුන්ගේ රැස්වීමේදී, මධ්‍යම සංස්කෘතික හා සංචාරක කටයුතු රාජ්‍ය අමාත්‍ය ප්‍රහ්ලාද් සිං පටෙල්, ආසියාන් රටවල් සමඟ ඉන්දියාවේ ඓතිහාසික හා සංස්කෘතික සබඳතා පිළිබඳව අවධාරණය කළ අතර, ආසියාන් යනු ඉන්දියාවේ බෞද්ධ සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා ඉතා වැදගත් වෙළෙඳපොළක් වන අතර එමඟින් එය බෞද්ධ පරිපථය සඳහා සැලකිය යුතු සංචාරක ගමනාගමනයක් ජනනය කරන බව සඳහන් කළේය. පරිපථයේ යටිතල පහසුකම් වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා සංචාරක අමාත්‍යාංශය ප්‍රධාන වශයෙන් ආයෝජනය කර ඇත. එය ඉන්දියාවේ බෞද්ධ උරුමය පිළිබඳව දැනුවත් කිරීම සහ බෞද්ධ සිද්ධස්ථාන වෙත විදේශීය සංචාරක ගමනාගමනය ඉහළ නැංවීම සඳහා ජාත්‍යන්තර බෞද්ධ සමුළුව ද සංවිධානය කරයි. පැරණි ඉන්දියාවේ භූගෝලීය දේශසීමාවෙන් ඔබ්බට සංස්කෘතික හා දාර්ශනික සම්බන්ධතා සඳහා බුදුදහම පහසුකම් සැපයූ අතර එය සමකාලීන අභියෝගයන්ට ද සාර්ථකව මුහුණ දීමට භාවිත කළ හැකිය.