بافت فراموش شده

کاوش برای پارچه های دست بافت هند، خان و یا خانا، شبیه به جست و جو برای "جام مقدس" است. این پارچه ی نخی سبک و یا حتی پارچه های دست ساز پنبه ای ابریشمی که به طور سنتی مورد علاقه ی زنان شمال کارناتاکا و برخی از بخش های مارا...

کاوش برای پارچه های دست بافت هند، خان و یا خانا، شبیه به جست و جو برای “جام مقدس” است. این پارچه ی نخی سبک و یا حتی پارچه های دست ساز پنبه ای ابریشمی که به طور سنتی مورد علاقه ی زنان شمال کارناتاکا و برخی از بخش های مارات وادا و مناطق ویدهاربها واقع در ایالت ماهاراشترا بوده اند، برای دوخت راویک یا چولی (بلوز) استفاده می شود که همراه با ساری ایلکال متعلق به همان مناطق دوخته می شود. با یک الگوی گل برجسته ی پیچیده که دارای قدمتی 4000 ساله است، خان با نقش و نگار ظریفی تزیین شده است. باری، در طی قرن ها و تحت یورش چرخ ریسندگی برقی، قلاب زنان روستایی متعلق به منطقه، و این پارچه ی دست بافت اصیل تقریبا از بین رفت: مورد بی توجهی واقع شده و در آستانه ی مرگی آرام قرار گرفت. این هنگامی بود که طراح مد متعلق به بمبئی، وایشالی شادانگوله شانس خود را روی این بافت امتحان کرده و سوار بر کشتی سفر برای کشفی مجدد شد. شادانگوله می گوید “هیچ کس در بازارهای بمبئی و یا پونا به این پارچه توجه نکرده بود که دارای یک الگوی نقش برجسته ی متمایز، بیشتر مانند الگوهای بنارسی است. به نظر می رسید که این پارچه منقرض شده باشد.” پس از مدتی تحقیق و تجسس در سال 2012، او به گولدگودا، یک روستای کوچک بی نام در بخش باگالکوت واقع در کارناتاکا، خانه ی خان رسید.

گولدگودا زمانی مرکز با شکوه این پارچه ی دست بافت به شمار می رفت که هر خانه دارای کارگاه بافندگی خود بوده و همه اعضای خانواده در بافت پارچه شرکت می کردند. در حالی که هیچ شاهد تاریخی آشکاری برای خاستگاه این پارچه وجود ندارد، بومیان می گویند که این هنر در قرن هشتم (8) و زمان سلطنت سلسله ی چالوکیا در این منطقه آغاز شده است. گفته می شود که بافندگان ساکن در این روستا برای هماهنگ کردن این پارچه با ساری ایلکال آغاز به بافت آن کرده اند. همچین گفته می شود که در طی مراسم مذهبی، قطعه هایی از این پارچه به شکل مثلثی تا شده، و برای هدیه داده شدن به الهه ها در ساری قرار می گرفته اند. برخی نیز می گویند که به خاطر الگوی تا شدن پارچه به شکل مربع های کوچک بوده که نام آن را خان و یا خانا گذاشته اند. طبیعت و اساطیر الهام بخش نقش و نگار بی همتای این پارچه بوده اند.

متاسفانه، امروزه، همان طور که بیشتر این سنت های باستانی در حال از بین رفتن هستند، خان نیز دچار همین سر نوشت شده است. طرح های سنتی تقریبا از بین رفته اند، و نسل بافندگان معتبر نیز تقریبا ناپدید شده و تعداد معدودی از بافندگانی که باقی مانده اند نیز به استفاده از چرخ ریسندگ برقی روی آورده اند. “وقتی حدود پنج سال پیش برای اولین بار از این روستا بازدید کردم، حدود 500 چرخ بافندگی دستی وجود داشت،” یک افت عظیم از 4000 ماشین در چند دهه ی پیش.

او ادامه می دهد “من در نیویورک بودم و پس از مدتی طولانی وقتی به هند برگشتم، متوجه شدم این پارچه هنوز هم مورد بی توجهی قرار می گیرد. همه درباره ی چادری، بنارسی، ماهشواری صحبت می کردند و بنابراین هیچ کس حتی خان را نمی شناخت”. او، یک دنده برای احیای این پارچه، به گولدگودا بازگشته و در اوج نا امیدی، تنها یک چرخ در شرایط مناسب کار کردن پیدا کرد.

او مجبور بود روی احیا و پذیرفتن 50 چرخ دستی کار کرده و برای ایجاد یک برنامه ریزی احیا و محبوب ساختن این هنر در میان مخاطبان شهر جهانی، با بافندگان جلسه بگذارد. شاندوگله می گوید “این پارچه، یک پارچه با نقش های برجسته ی پیچیده و بسیار سبک است،” او اضافه می کند که تمایل داشته خان را همان گونه که هست ارائه دهد و بنابراین، از رنگ های مدرنی که بافندگان روی چرخ بافندگی می گذارند استفاده کرده است. او می گوید “در صورتی که پا به هر روستایی بگذارید، می بینید که مردم به قدری به روز هستند که هیچ سبک خاصی را دنبال نمی کنند اما همچنان با طبیعت ارتباط دارند. بنابراین، انواع سبزها، سایه های براق، ترکیب شرابی، خردلی و سبز فسفری را می توانید مشاهده کنید.”

شاندوگله با شرح فرایند بافندگی پر زحمت می گوید :وقتی رنگ حتی تنها یک تکه از پارچه را تغییر می دهید، بافندگان مجبور می شوند که 4000 نخ روی چرخ بافندگی را با دست مرتبط کنند، و کل روز طول می کشد تا این روند به اتمام برسد. زمان صرف شده به همان اندازه باقی مانده، اما دست مزد به کمتر از نصف کاهش می یابد؛ با توجه به این که هر بافنده تنها 400 روپیه در روز درآمد دارد!

راجوی 40 ساله که در طی 15 سال اخیر مشغول بافت خان بوده، استاد بافندگی این طراح است. او می گوید که در زمان شکوفایی این هنر، 50,000 نفر در این روستا با چرخ های بافندگی کار می کردند. “آن ها بر رنگ رزی و بافندگی، واحد های اختصاص یافته برای مواد خام و دوختن پارچه ها به یک دیگر کار می کردند.” امروزه، او می گوید، خانواده های معدودی که این صنایع دستی را دنبال می کنند، از روی علاقه و اشتیاق کار می کنند و نه برای کسب درآمد! این طراح که پیش از این با پارچه های چاندری و پایتانی کار می کرده، می گوید “خان این قدر پارچه ی زیبا و هنر مندانه ای است و بافت آن تنها در این روستا مقدور است. این یک سنت است، و نه تنها یک شی ء بی جان. این اثر هنری تحت نفوذ آب و هوا، نقش و نگار ها، زندگی روزانه و حتی محیط زیست روستا قرار گرفته است.”
در سال های 2012 و 2014، او در نمایشگاه مد برگزار شده در هند، اقدام به نمایش دو مجموعه طراحی بر پایه پارچه های خان کرد. واکنش های مثبت، او را برای خلق مجموعه ای دیگر از لباس های معاصر تشویق کرد که در سال 2018 در هفته مد هند واقع در دهلی، مشهورترین و معتبرترین نمایشگاه طراحی مد کشور، به نمایش در آمد. “ایده ی احیای مجدد من، شامل حفظ روح و کیفیت پارچه بدون دست کاری بوده و تنها طراحی است که مناسب با مخاطب معاصر تغییر می کند. مردم عاشق احساس راحتی این پارچه روی پوست شان و درخشش آن در چشم هستند.” در آخرین مجموعه خود، شاندوگله با هماهنگ کردن نارنجی ها، سبزها، و صورتی های بومی با برنزی، طلایی و خاکستری، پالت رنگ های سنتی را گسترش داد. این طراح، در ماه ژوئن سال جاری، اقدام به برگزاری نمایشگاهی شامل یک مجموعه ی 40 پارچه در دهلی نو خواهد کرد، و باز هم در محدوده ی جهانی، در هفته ی مد نیویورک، نمایش یک مجموعه ی 40 پارچه شامل لباس و کت نوید داده شده است. او همچنین برای اولین بار در زندگی هنری خود، در جولای سال جاری در هند، نمایشگاه طراحی لباس عروس هندی را با استفاده از این بافت زیبا برگزار خواهد کرد. ” من فقط سعی می کنم از آن چه بافندگان خلق می کنند، نهایت بهره را ببرم و به آن ها اطمینان دهم که هر ماه یک مبلغ معین دریافت خواهند کرد. من کیفیت این پارچه را بهبود بخشیده و طراحی را مطابق با مد روز در آورده ام اما اولین هدف من، سود آور کردن دوباره ی این تجارت برای روستاییان است.”

چالش دیگر در احیای خان این است که چرخ های سنتی برای تهیه کردن تکه های پارچه برای دوخت بلوز کوچک هستند. در حال حاضر شادانگوله جهت تولید یک چرخه از بافندگان خان گولدگودا و نیز چرخ های بزرگ تر برای تولید متری پارچه تلاش می کند که بیشتر تجاری بوده و برای خلاقیت ها نیز مناسب باشند. او همچنین برای متنوع سازی خان برای استفاده در اسباب و اثاثیه منزل و دکور خانه علاوه بر خط تولید لباسش برنامه ریزی می کند.

شادانگوله می گوید که سهم او در احیای این اثر هنری بسیار اندک بوده و نیاز است که مردم بیشتری نسبت به این آرچه ی جادویی آگاهی پیدا کنند. او اظهار می دارد “ما باید به سخت کوشی و تلاش یک بافنده احترام بگذاریم، کسی که برای تمام کردن پارچه ی یک ساری که می تواند حتی تا 4 ماه طول بکشد، ساعت ها پای چرخ بافندگی می نشیند. تنها وقتی این زحمت برای بافنده و خانواده او درآمد زا بوده و احترام در بر داشته باشد، نسل آینده نیز این سنت را دنبال خواهد کرد.” به نظر می رسد که تلاش های او، اشعه های امید را در دل بافندگان روستای گولدگودا تابانده باشد، همان طور که راجو به طور خلاصه آن را توضیح می دهد: “من دوست دارم باز هم روی چرخ بافندگی دستی کار کنم. وقتی لباس های زیبایی را می بینم که از پارچه هایی که من تولید کرده ام درست شده اند و در سر تا سر دنیا به نمایش در می آیند، به خودم افتخار می کنم. این قضیه به من انگیزه می دهد که چرخ های بافندگی دستی و این صنایع دستی را حفظ کنم. من این هنر را به فرزندانم نیز خواهم آموخت.”