بافت احیا شده

بافت احیا شده

در آستانه تیغه منسوخ شدن، پارچه مجلل مشروع تقریبا از خاطر رفته بود تا این که، باری دیگر توسط نشان های مد پیش رو، کشف شد

سنتی که 500 سال از عمر آن می گذرد، روایت نبوغ بافندگان یور را می سراید. یک پارچه ی مجلل که در هر پیچ و تاب و تار و پودش داستان هایی از پادشاهان و مردمان شان، نبردهای جنگیده شده و پادشاهی های از دست رفته را بافته و پنهان کرده است. این میراث مشروع است، یک پارچه سنتی دست بافت پر جنب و جوش که باری در گوجرات شکوفا شد. مشروع که یک ترکیب هنرمندانه از الیاف نخ و ابریشم است، زمانی پارچه ی مورد علاقه اشراف زادگان و خواص منطقه به شمار می رفت.

مشروع با درخشش نخ های ابریشم از بیرون، از داخل از پنبه تهیه شده که موجب می شود شخصی که لباسی از این پارچه بر تن دارد، احساس راحتی کند. همچنین، مشروع مشهور به رنگ های جواهری و نوارهای جسورانه، در روزهای اوج خود، پارچه ای محبوب برای دوخت لباس محسوب می شد.

این پارچه، یک سنگر مستحکم در ایالت گوجرات دارد، جایی که، به وفور در نواحی اطراف پاتان و مانداوی بافته می شده است. پارچه مشروع که عمدتا برای دوخت کورتا، ساری و لهنگا به کار می رفته، دارای تاریخ درخشانی است که در طی زمان رنگ باخته است. به هر حال، امروزه این پارچه ساده و در عین حال با شکوه، با تلاش تعدادی از طراحان مد احیا شده، و باز هم در کانون توجه قرار گرفته است.

گذشته ای شکوهمند

در طی قرن 16، امپراتوری قدرتمند عثمانی که در سر تا سر خاورمیانه گسترده شده بود، عمدتا با تجار گوجراتی داد و ستد می کرد. علاوه بر ادویه جات، غلات و کالاهای این چنینی، با ارزش ترین کالایی که تجارت می شد، ابریشم بود. درخشندگی مسحور کننده آن باعث محبوبیت اش در میان اشراف زادگان مسلمان امپراتوری شد. به هر حال، بسیاری از آن ها باور داشتند که ابریشم نباید با پوست شان تماس داشته باشد. همچنین، ابریشم برای پوشش در گرمای مناطق خشک آن ها، پارچه ناراحتی بود. بافندگان نابغه به دنبال راهی برای حل این چالش، مشروع را تولید کرند؛ پارچه ای که مردم را قادر می سازد در عین حال که لباس ابریشم بر تن کرده اند، به عقاید خود احترام گذاشته، و احساس راحتی نیز داشته باشند.

مشروع، در تارهای خود (نخ های عمودی) الیاف ابریشم داشته، و در پود هایش (نخ های افقی) الیاف نخ جای می دهد. عنوان مشروع، از واژه پارسی به معنی روا یا مجاز بر گرفته شده است. برخی نیز می گویند، این عنوان از واژه میشرو در سانسکریت گرفته شده که به معنی “ترکیب شده” می باشد. مشروع، بافته شده در طیف وسیعی از رنگ های درخشان مانند سبز، قرمز، زرد و نیلی، در نهایت تبدیل به نمادی از شکوه و تجملات شد.

همان طور که سلسله های شکوهمند آن دوران در خاک فرو می ریختند، هنر و صنایع دستی آن ها نیز در گرد و غبار تاریخ به فراموشی سپرده می شد. در این بین، بافندگان بافت پارچه های مشروع ساده را برای مصرف زنان قبایل بومی آغاز کردند که عادت داشتند پارچه را به شکل چانیا – چولیس (بلوز و دامن) بدوزند. اما با ورود و محبوبیت پارچه های دست بافت ارزان تر، این نیز منسوخ شد. امروز، بافت مشروع با دستگاه های بافت دستی چال دار، توسط معدود خانواده هایی انجام می شود که در پاتان واقع در گوجرات زندگی می کنند. حسن کالا، یکی از معدود هنرمندانی است که هنوز هم به بافت مشروع روی دستگاه بافندگی دستی مشغول است.

رشته های رنگ

در کارگاه کم نور حسن کالا، کار هر روز موقع طلوع آفتاب شروع می شود. سه پسرش به او کمک می کنند، که همه آن ها با هدف بافت حد اقل 3 متر پارچه در روز کار می کنند. محمد زوبین، پسر کالا توضیح می دهد “چند نوع بافت مشروع وجود دارد. در حالی که مشروع کاتاریا دارای نوارهای رنگی است که با استفاده از نخ های مختلف پیچیده به دست می آید، دانه دار یک الگوی خال خال است که در آن چهار میله اضافه به دستگاه افزوده می شود.”

حسن 72 ساله می گوید “تقریبا یک ماه و نیم طول می کشد تا یک قواره پارچه را تمام کنیم.” در ادامه می افزاید بافت پارچه برای یک ساری می تواند تا سه ماه به طول انجامد! او در توضیح این که چرا تمایلی ندارد پسرانش این صنایع دستی را دنبال کنند، می گوید “این کار سخت و کسل کننده است و پولی که عاید مان می شود بسیار ناچیز است.” در مقایسه با سناریوی امروزی که ندرتا تنها 25-30 بافنده در پاتان باقی مانده اند، تصور این که چند دهه پیش حدود 400 بافنده برای تولید این پارچه های رنگارنگ در ریتمی هم نوا در کنار هم در صحرای بایر کار می کردند واقعا سخت است. یونس بهای، مالک گام تیوالا، یک فروشگاه کوچک رنگین دقیقا مقابل رانی – نو – هاجیرو، یک ناحیه توریستی مشهور در پاتان است. “زمان زندگی پدر بزرگ ام، خانواده ی من از طریق فروش پارچه های مشروع کسب درآمد می کردند. آن زمان به لطف تقاضای بسیار برای این پارچه، حرفه مان را از یک دکان کوچک، به سه فروشگاه با شکوه توسعه دادیم. به هر حال، امروز هیچ کس خواهان این پارچه نیست. اما من از این می ترسم که اگر این سناریو بهتر نوشته نشود، تا چند سال آتی، مشروع را می توان فقط در موزه ها پیدا کرد.”

پرتوی امید

به هر جهت، به ویژه در شهر های هند، همه مشتری ها از بین نرفته و به تدریج مردم به جادوی مشروع پی می برند. چند تن از طراحان مد بومی، تجربه با طرح ها و رنگ ها را آغاز کرده و همچنین با افزودن گره ها و رنگ ها و طرح های چاپ بلوک که بیشتر مورد توجه بازار محلی قرار دارند، به تکمیل پارچه پایه پرداخته اند. 

یکی از طراحان محبوب تری که مشغول به کسب تجربه با پارچه مشروع است، سانجی گارگ از نشان تجاری رائو منگو است. کار او با “مجلل ترین پارچه ی جهان که برتن خانواده های سلطنتی دیده می شده” مورد علاقه خریداران بسیاری قرار گرفته و این گوهر میراث را در کانون توجه ها می آورد.

وقتی گارگ کورتاهای دوخته شده با مشروع، لهنگاها و حتی شلوارهای امروزی را در دوره بهار و تابستان هفته مد آمازون هند (AIFW) 2016 برگزار شده در دهلی نمایش داد، خبرگان مد برخاسته و تمام توجه شان را معطوف به کارهای او کردند. با تهیه نمونه ای از آنچه زن مدرن هندی می خواهد، مدل های او پوشیده در لباس های پر زرق و برقی که شکوه سنت را در خود حفظ کرده اما در عین حال به شکلی هوشمندانه ساده شده بودند که خیلی شلوغ به نظر نرسند، از باند باریک سالن مد عبور می کردند. این حقیقت که الیاف پنبه پوشیدن پارچه را راحت تر می کنند، از دید مخاطبان مشتاق پنهان نماند. مشروع در سه مورد قابل توجه از جانب خریداران هندی امتیاز گرفت: راحتی در پوشش، ساده سازی طرح های شلوغ و سیالیت زرق و برق دار.

گارگ در صحبت درباره آینده مشروع می گوید “آینده ی مشروع به نفع جامعه بافندگان است، و در طی چند دهه گذشته رو به رشد بوده است. از میان تمام مجموعه لباس های من، مشروع از همه به دی ان ای (DNA) من نزدیک تر است، به ویژه آبها کورتا که هر از چند گاهی دوباره برای الهام گرفتن از آن بازدید می کنم.”

گارگ، قویا الگو ها و آهنگ آثارش را از میراث این بافندگی برگرفته است در حالی که با برش ها و ساختار معاصری که به آن ها داده، قطعات مشروع را نادر و جذاب تر کرده است. با ریشه در شهر گوجرات، یک سکوی بی نظیر که مشروع را به صورت تزیینات داخلی و منسوجات خلق کرده، این هنرمند سفر خود در این پارچه را در سال 2001 آغاز کرده است. “ساری ها، لوازم تزیینی منزل و پوشاک مردانه ما در سر تا سر هند و حتی در کشورهای خارجی فروخته می شوند.” راجو تاکور، به عنوان یک سخن گو بیان می کند “مشروع یک پارچه بسیار غنی است. هفت گام کاملا پیچیده برای تولید یک قطعه کاملا درخشان نیاز است، و حتی اگر یکی از این مراحل به درستی انجام نشود، قادر به تولید کیفیت خوب نخواهید بود. تولید مشروع همان قدر مسحور کننده است که محصول نهایی اهمیت دارد.” از آنجا که قطعات مشروع از قفسه های فروشگاه ها پرواز می کنند، به نظر می رسد باری دیگر این بافت میراث در حال اوج گرفتن است.